آفات و بیماری های گندم را بشناسیم

از دیرباز گندم به عنوان غذای اصلی مردم در سراسر جهان اهمیت بسیار زیادی داشته است. گندم از گیاهان تک لپه و گلدار است. گندم بزرگترین تجارت در زمینه گیاهان زراعی در سرتاسر دنیاست. تولید و برداشت گیاه گندم در دنیا حدود ۸۰۰ میلیون تن در سال می باشد که بزرگترین میزان برداشت محصولات زراعی است. گندم به تنهایی به اندازه دیگر محصولات زراعی تولید میشود. تاکنون بیش از ۷۰ نوع حشره گیاه خوار شناخته شده اند که غذای اصلی شان غلاتی مانند گندم و جو هستند. البته تمام این حشرات را نمیتوان جزو آفات گندم تلقی کرد و تنها حشراتی را در دسته آفات تلقی میکنیم که ضرر داشته باشند آنهم از جنبه ی اقتصادی. البته راهکار هایی برای مبارزه و جلوگیری از خسارات زیان بار آفات گندم وجود دارد که خسارات و زیان ها را به حداقل برسانیم. یکی از گونه های حشرات که صدمات و خسارات زیادی به مزارع گندم وارد میکند، ملخ ها هستند که انواع مختلفی دارند.

 ملخ مراکشی

ملخ مراکشی نوعی ملخ است که برای مزارع گندم و جو آفت محسوب میشود. این ملخ در کشور ایران دامنه زیست بزرگی دارد بطوریکه در ایران، در دامنه های کوه های البرز و زاگرس در شمال غربی، شمال شرقی، غرب، جنوب و جنوب غربی ملخ مراکشی دیده میشود. گیاهان زراعی مختلف خصوصا غلات به عنوان میزبان آن ذکر شده است و بیشتر از سایر ملخ های بومی ایران که میزبان آن ها گندم و جو ذکر شده است. نکته جالب محل تخم ریزی این نوع ملخ است. ملخ مراکشی در زمین های سفت که خاکی جنس رس داشته باشند تخم ریزی میکنند. نکته جالب دیگر اینکه این نوع ملخ حدودا ۹ ماه از سال را به تخم ریزی مشغول است و سالانه ۱ نسل تولید مثل میکند. یکی از موانع تخمک گذاری برای این نوع ملخ خاک نرم و دارای رطوبت است. که مانع از تخم ریزی این نوع ملخ میشود. البته وجود پوشش گیاهی نیز از موانع تخم ریزی این نوع ملخ میباشد. این نوع ملخ در فصل هایی که جمعیت انبوهی دارند توسط عوامل اجرایی سازمان حفظ نباتات کاهش پیدا میکنند.

ملخ صحرایی

این نوع ملخ برعکس ملخ مراکشی به ندرت پیش میاید که در ایران یافت شود و زیستگاه اصلی ملخ صحرایی که از مهم ترین آفات گیاهان محسوب میشود، در کشور هایی مانند آفریقا، عربستان، هندوستان و پاکستان یافت میشود و معمولا به صورت انفرادی هستند و خیلی کم پیش می آید که گله ای باشند و به کشور هایی من جمله ایران حمله ور شوند. مزارعی مانند گندم و جو اصلی ترین میزبانان ملخ صحرایی محسوب میشوند. این ملخ در سال ۱۳۷۵ به سمت ایران به صورت گله ای حمله ور شد. که خسارات زیادی هم ایجاد کرد. البته در سال اخیر دیگر شاهد حمله گله ای ملخ صحرایی به ایران نبوده ایم. در این سال ها شاهد حضور ملخ صحرایی به صورت انفرادی بوده ایم. البته در استان هایی مانند : سیستان و بلوچستان و حاشیه دریای عمان و خلیج فارس حضور ملخ صحرایی به صورت انفرادی گزارش شده است. در صورت مساعد بودن شرایط محیطی افزایش جمعیت داده و به زراعت های هم جوار محل زیست خود خسارت وارد می سازند.

ملخ آسیایی

این نوع ملخ که در ایران بیشتر به صورت انفرادی یافت میشود و گزارش شده است که میزبان اصلی نوع ملخ آسیایی مزارع گندم و جو میباشند. میتوان گفت ملخ آسیایی از ملخ های بیگانه در ایران است زیرا اولین حمله ملخ آسیایی در سال ۱۳۲۵ گزارش شده است و گفته میشود از سمت روسیه به ایران. حمله ور شده اند. این نوع ملخ خسارات زیاده هر ساله در استان خوزستان ایجاد میکند و از آسیب زا ترین ملخ ها محسوب میشود. زمستان گذرانی این ملخ به صورت تخم است و در شرایط خوزستان تا ۳ نسل در سال ایجاد می کند. البته راه های جلوگیری از انواع ملخ ها نیز وجود دارد که در ادامه خواهم گفت :

روش های ضد ملخ بوسیله پرندگان

پرندگان یکی از اصلی ترین شکارچیان انواع حشرات من جمل ملخ ها هستند. سوسک هایی وجود دارند که هم خودشان و هم لارو هایشان از تخم های ملخ تغذیه می کنند. همچنین زنبور ها نیز از تغذیه کنندگان از تخم ملخ ها هستند. التبه نوعی مگس نیز هست که از ملخ ها و تخم هایشان تغذیه میکنند. همانطور که قبلا اشاره کردم ملخ ها در برخی مناطق قابلیت تخم گذاری در ندارند. با ایجاد کردن هرکدام از ۳ شرایطی که اشاره کردم میتوان از تخم ریزی و انتشار ملخ ها جلوگیری کنیم. البته روشی جدید نیز برای دور ماندن از آفت ملخ ها نیز وجود دارد که در کشور های توسعه یافته به کار میرود. آنها دشمنان ملخ ها را پرورش میدهند که از ملخ ها تغذیه کنند. یکی از دشمنان ملخ ها قارچ ها و پروتوزوئرها هستند. پس در کشور های توسعه یافته با پرورش قارچ ها و پروتوزوئرها از گسترش ملخ ها که از آفات گیاهان محسوب میشوند، جلوگیری میکنند. خب از بحث ملخ ها که گذر کنیم میرویم سراغ دومین حشره ای که آسیب زیادی به مزارع گندم و جو میزند. یعنی سن ها

آفات گندم، سن ها

سن ها تنوع زیستی زیادی در کشور ایران دارند بطوریمه حدود ۱۰ گونه از سن ها که برای مزارع کشاورزی مضر هستند شناسایی شده اند.

سن های گندم

سن های گندم را میتوان زیان بار ترین آفت گندم در کشور ایران. دانست. که البته تنها مضر برای گندم نیست و اصلی ترین آفت برای تمامی محصولات زراعی است. سن ها در سراسر کشور ایران بجز مناطق محدودی وجود دارند. این مناطق محدود عبارت اند از مناطق خوزستان، اراضی ساحلی خلیج فارس، دریای عمان، دریای خزر و کویرهای مرکزی فلات ایران. مناطقی از جمله استان های فارس، همدان، کرمانشاه، مرکزی، کردستان، اصفهان، لرستان و تهران از سن خیز ترین مناطق کشور محسوب می شوند که بیشتر آمار خسارت سن ها به زمین های زراعی و البنه بیشترین میزان. مبارزه شیمیایی در مقابل سن ها نیز در این مناطق انجام میشود. سن گندم هم به صورت کمی (خسارت به برگ، خشک کردن جوانه مرکزی، سفید کردن و خشک کردن سنبله ها و یا قسمتی از آن ها توسط سن مادر) و هم به صورت کیفی (سن زدگی دانه ها توسط پوره ها و سن های نسل جدید) خسارت وارد می کند.

جلوگیری و پیشگیری از آفات سن ها

اصلی ترین دلیل افزایش جمعیت و به دنبال افزایش جمعیت سن ها، افزایش ضرر و آفات محصولات زراعی، تخریب مراتع و کشت گندم و جو جای آنهاست. باید از تخریب گسترده مراتع جلوگیری کرد. زیرا باعث افزایش جمعیت سن ها بعلاوه دیگر ضررها میباشد. کشت گیاهانی که ضد آفت است و شرایط زندگی را برای سن ها دشوار میکند در مناطقی که پوشش گیاهی کمی دارند و همچنین مناطقی که پوشش گیاهی آن تخریب شده است میتواند قدم بزرگی در راستای کاهش جمعیت سن ها و آفات گیاهان باشد. استفاده از آفت کش ها و انواع سم و کودهای مخصوص نیز دیگر راهی است برای رهایی و خلاص شدن از شر آفات گیاهان از جمله سن ها.

شته ها

شته های مضر برای گیاهان

شته ها نیز از زیان بار ترین حشرات مضر برای گیاهان است. شته ها در رتبه دوم زیانبارترین و شایع ترین آفات محصولات زراعی مانند گندم و جو میباشد. در سال های مختلف افزایش چشمگیر جمعیت شته ها باعث میشود تا خسارات زیادی بر محصولات زراعی مانند گندم و جو وارد شود. طبق گزارش سازمان حفظ نباتات سطح مبارزه شیمیایی با شته های غلات در سال ۱۳۷۹ حدود ۱۷۰۰۰ هکتار بوده است که عمدتا برای کنترل شته روسی گندم صورت گرفته است. شته های مضر برای گیاهان زراعی به ۲ دسته کلی تقسیم میشوند. الف : شته هایی که بر روی ساقه گندم و جو رشد میکنند و از لحاظ اقتصادی اهمیت چندانی ندارند و تقریبا بی اهمیت هستند ب :شته هایی که بر روی اندام های اصلی گیاهان مانند اندام های هوایی گندم و جو رشد میکنند و مضر هستند و از لحاظ اقتصادی ضررهای گسترده تری نسبت به دسته اول میزنند. البته شته ها نیز انواع مختلفی دارد از انواع شته ها میتوان به : شته گالی نارون، شته روسی گندم، شته سبز یولاف، شته گل سرخ و آخرین شته سبز گندم که سمی است. البته برای انواع شته های زیان بار نیز راه حل های زیادی وجود دارد که از گسترش و رشد جمعیت شته ها جلوگیری شود که در ادامه خواهم. گفت.

راه های جلوگیری از شته ها

مانند هر یک از دیگر آفات گندم برای شته ها نیز راه حل های زیادی. وجود دارد. شکارگرهای شته های غلات گونه های مختلفی از جنس های ( Scythinus Coccinella Adalia Hippodomia )از خانواده(Coccinellidae )جمع آوری و شناسایی شده اند که در کاهش جمعیت شته های غلات نقش موثری دارند. در بین بالتوری های خانواده( Chrysopidae ) گونه هایی از جنس( Chrysoperla )خصوصا( carnea Chrysoperla )در کنترل طبیعی شته های غلات اهمیت دارند. لارو های گونه ای خاص از مگس ها از شکارچیان اصلی شته ها میباشد. زنبور ها نیز از شکارچیان شته ها نیز هستند.